گۊیش بختؽاری یا لٛۏری بختؽاری گۊیش مردم بختؽاری ئٱ. بختؽاریا قلؽ د مٱردم لٛۏر وه شمار مؽان که وه ونو لٛۏر گٱپ مۉئٱن ۉ د هارگٱ ٱفتاونشیݩ اؽروݩ اؽسجا(ساکن) هؽسن. گۊیش بختؽاری د گۊیشؽا هارگٱ ٱفتاونشیݩ اؽروݩ ۉ یٱکؽ د تٱلٛؽا زوݩ لٛۏری ئٱ. اؽ گۊیش فٱرخؽا کٱمؽ وا تٱلٛؽا هنی گۊیش لٛۏری جۊر لٛۏری خورمویی ۉ لٛۏری بویرٱئمیی دارٱ.

 

گۊیشؽا لٛۏری بختؽاری

 

گۊیش بختؽاری جۊر گۊیشؽا اؽرونی هارگٱ ٱفتاونشیݩ لٛٱجؽایؽ دارٱ که و تۉر کولٛی د لٛهاز جۏغرافیایی مۊئٱ وٱ ناْ و چار گۊیش کوت کرد:

 

ٱول

 

راسگٱ ٱفتاوزنوݩ که قرؽ د دۏمباله گلال کارۊن ، شٱئرؽا شمالی ۉ شمال ٱفتاوزنوݩ خۊزسوݩ ناْ شامل مۊئٱ ۉ هومسا کوگلۊیٱ ۉ بویرٱئمٱد هٱم هؽ. سی مسال تموم بختؽاریا و «شما» مۉئٱن «ایسا» (isa) ولی د اؽ راسگٱ «ایشا» (ishA) مۉئٱن.

 

دۏئم

 

راسگٱ هارگٱ که د ماٛداوۊد ۉ رۊد زٱرد تا رامهورمز ۉ هٱفتکل ئٱ.

 

سئم

 

راسگٱ چار لٛٱنڳ که د فریدن ۉ فریدۊنشٱئر تا دورۊد ناْ د ور میرٱ. ٱرچاْ د اؽ راسگٱ تٱسیرپزیری ناشتٱ، ولی د قرؽ واژٱیا د زیتر اؽ فٱرخ وجۊد داشتٱ. مسٱلٱن و عٱمۊ مۉئٱن تاتٱ د هالؽ که د راسگٱیا تر و عٱمۊ مۉئٱن تاتٱ. هٱمچنی د گۊیش ٱسلی بختؽاری زمیرؽا ملکی موتٱسل و کلٱمٱ سئم شٱخس موفرٱد و جا "ش"، "س" تلٱفوز مۊئٱ ولی د تایفٱیا چار لٛٱنڳ د "ش" و کار مؽرٱ.

 

چارم

 

بختؽاری مؽنجایی که شامل کولٛ تایفٱیا هٱفت لٛٱنڳ ئٱ. اؽ مٱئدۊدٱ د ٱلٛیگۊدٱرز شرۊ ۉ تا راسگٱیا هارگٱ اْدامٱ دارٱ ۉ کوتؽ هٱم د چار لٛٱنڳ کیان ارسی ناْ د ور ماٛیرٱ. مۊئٱ گوت اؽ گۊیش ٱسلی تری گۊیش بٱختیاری ئٱ.

 

هرفؽا ویژه د گۊیش لٛۏری بختؽاری

 

د لٛۏری بختؽاری هٱرفؽایؽ هؽ که د فارسی رایج تلٱفوز نمۊئٱ. بؽشتر ونو بازمٱنٱیا زوݩ پٱئلوی ئٱن.

 

ذال موعجٱم: هٱرف «د» وٱختؽ که دما a،A،o،i،e،y بؽا و جۊرؽ تر تلٱفوز مۊئٱ («A» ناْ «آ» فٱرز بٱکؽت ۉ «a» ناْ «فٱتهٱ») تلٱفوز و اؽ تۉر ئٱ که قسمٱت زؽری تۏک زوݩ وا دنونؽا نوئا چنوئٱ زؽری موماس بۊئٱ ولی وا دنونؽا نوئٱ چنوئٱ وارۏ تماس فرٱ نامٱئسۊس ئٱ. ولی «د» دما سامتؽا و او تۉر مٱمۊل تلٱفوز مۊئٱ.

 

هاء مؽن هالٛی: جۊرؽ «هـ» ئٱ که وا تلٱفوزؽ نٱرمتر د «هـ» تلٱفوز مۊئٱ. جۊر پهل (pohl) و مٱنی پول

 

واو غناٛ: کلٱمٱ «نۊ» د فارسی رایج تٱقریبٱن وا واو غناٛ تلٱفوز مۊئٱ. د گۊیش لٛۏری بختؽاری قرؽ کلٱمٱیا وا اؽ واو تلٱفوز مۊئٱن. جۊر nّon (یٱنؽ نان)

 

دبارٱ گۊیش بختؽاری

 

راولینسون د سفٱرنومٱ خوش مؽ نیسٱ: نقل قول|تا ایساْ اؽ گۊیشؽا رایج د زاگروس ناْ بازمٱنٱ زوݩ پٱئلوی مؽ دونسن ولی و نٱزٱر مؽرٱسٱ زوݩ لٛۏری ناْ پٱئلوی باستان موشتٱق بیٱ که هوم زموݩ وا زوݩ پٱئلوی و تۉر جگا وا وٱ هچایٱ مؽ بیٱ.

 

موئسن فارسانی د موقٱدمٱ دیوان مولٛا زولفعٱلٛی بختؽاری اؽ گۊیش زریف ناْ د موشتٱقؽا نزیک زوݩ پٱئلوی دونٱن ۉ د اؽ بارٱ مؽ نیسٱ: .خاک اؽ راسگٱ و لٛهاز کۏهسونی بیئن د هجۊم قۉمؽا بؽگونٱ مٱسۊن مٱنٱ ۉ گۊیش ونو کٱمتر وا زوݩ تۏرکی ۉ عرۉیی قاتی بیٱ.

 

کلٱمٱیا د گۊیش لٛۏری بختؽاری

 

کرنجال   خٱرچٱنڳ

 

تاتٱ         پاپا

 

دڌه       خوئٱر

 

دا          دا

 

بئو         بوئٱ

 

گئو       برار

 

بتی        هالٱ

 

جومٱ      پیراهن، جومٱ

 

شولار     شٱلوار، تنبان

 

چۊغا      تٱپٱ

 

نوفت      پت

 

و در      در

 

قاش       هیات

 

بٱرد       سنڳ

 

کوتۊ      سگ

 

گلو        گوروٱ

 

ٱرس      ٱسر

 

تیگ      تۉل

 

چکٱ/کچٱ  زنج

 

بق         قورباق

 

گادیم     گۊلاژدم

 

گرگراک مارلٛیق گٱپ

 

هالو        دایی

 

سوز       سۉز

 

کٱلوون   بۊر

 

 

 

زٱمیرؽا

 

زٱمیرؽا شٱخسی مونفٱسل

 

مو (mo)... ماْ

 

تو (to)... تۏ

 

هو (Ho)... اۊ/وٱ

 

ایما (imA)... اؽما

 

ایسا (isA)... شما

 

هونو/اونو (ono/hono)... ونو

 

 

 

زٱمیرؽا جٱمع

 

سی جٱمع د بختؽاری (ل) یا (یل) و کار گرتٱ مۊئٱ.

 

توٱجۏ: دبارٱ جٱمع بٱستن کلٱمٱیا گۊیش ۉ زوݩ بختؽاری و دۏ بٱخش کوت مۊئٱ یٱکؽ بختؽاریا ٱفتاونشیݩ(ساکن ٱلٛیگۊدٱرز ۉ دورۊد تا نزیکیا لالی ۉ سٱردٱشت ۉ دسفیلٛ) سی جٱمع بٱستن بؽشتر د «ان» که و تۉر اْشکسٱ «ون» یا «وُ» گوتٱ مۊئٱ و کار مۉرٱن. ولی بٱقیٱ بختؽاریا د «یل» سی نومؽا نٱر (موزٱکٱر) جۊر کوریل، ۉ د «گل» سی نومؽا مایینٱ (موئٱنٱس) جۊر دورگل ۉ زٱنگل و کار ماٛیرٱن ۉ تا که گلٛؽ هٱم سی قرؽ د کلٱمٱیا هاٛ د او «ان» و شکل اْشکسٱ و کار ماٛیرٱن. جۊر گامیشو یا گامیشون، قاترو یا قاترون، بوزون. نۏکتٱ موهم تر ینٱ که بٱزؽ وٱختؽا هٱم د هاٛ. او «ان» وا هٱزف «ن» سی جٱمع بٱستن اْستفادٱ مؽکٱن. جۊر مدادا، قاترا ۉ غاٛرٱ... :

 

ایرانیل... اؽرونیا

 

مدادل... مدادؽا

 

 

 

زٱمیرؽا مولکی موتٱسل

 

اوم (om-) تٱوروم (tavarom) تورم (تور ماْ)

 

اٛت (et-) تٱوراٛت (tavaret) تورت

 

اٛس (es-) تٱوراٛس (tavares) تورش

 

اٛمون (emun-) تٱوراٛمون (tavaremun) تورموݩ

 

اٛتون (etun-) تٱوراٛتون (tavaretun) تورتوݩ

 

اٛسون (esun-) تٱوراٛسون (tavaresun) تورشون

 

 

 

نومؽا مٱختۊم و موسٱوت هٱنگوم گرتن زمیر مولکی موتٱسل تٱنڳؽا m یا t یا s یا mun یا tun ۉ یا sun ماٛیرٱ.

 

 

 

جۊر:

 

دام (dAm) دام

 

داسون (dasun) داشوݩ

 

 

 

زمیرؽا هشارٱ

 

یو (yo)هٱ (he) یٱ

 

هو (ho) وٱ

 

یونو (yono) ینو

 

هاٛنو (heno) ونو

 

هونو (hono) اینو

 

 

 

زموݩ فاٛعلؽا

 

موزارع اخباری

 

شناسٱ + بون موزارع + -e

 

مثلٱن خردن (xardan) و مٱنی هٱردن بون موزارعش «خور» (xor) ئٱ:

 

موهرم: اخوروم (exorom)

 

موهری: اخوری (exori)

 

موهرٱ: اخوره (exore)

 

موهرؽم: اخوریم (exorim)

 

موهرؽد: اخورین (exorin)

 

موهرٱن: اخوراٛن (exoren)

 

 

 

موزارع اْلتزامی

 

دٱستۊر ساختش جۊر فارسی ئٱ

 

مازی موتلٱق

 

دٱستۊر ساختش جۊر فارسی ئٱ (شناسٱ + بون مازی)

 

 

 

مازی اْستمراری

 

شناسٱ + ون مازی + -e جۊر: اٛخٱردوم (exardom) مؽ هٱردم

 

 

 

مازی نقلی

 

 

 

e- + مازی موتلٱق

 

هٱردمٱ: خردوماٛ (xardome)

 

هٱردیٱ: خردیٱ (xardiye)

 

هٱردٱ: خرداٛ (xarde)

 

هٱردؽمٱ: خردیماٛ (xardime)

 

هٱردؽتٱ: خردیناٛ (xardine)

 

هٱردنٱ: خردناٛ (xardene)

 

 

 

مازی بعید

 

جۊر فارسی ئٱ فقٱت و جا «بی» «بید» اْستفادٱ مۊئٱ. جۊر: هٱردٱ بیئن = خٱرداٛ بیداٛن (xarde biden)

 

 

 

آینده

 

سی بیان زموݩ آیٱندٱ مٱمۊلٱن هاٛ او موزارع اخباری و کار ماٛرٱ

 

 

 

نٱفی موزارع اخباری

 

نموهرم: نیخوروم (nixorom)

 

نمۉئم: نیگوم (nigom)

 

شباهٱتؽا گۊیش بختؽاری

 

سیوٱندی زوݩ مٱردم سیوٱند ۷۵ کیلٛۊمتری شمال شیراز د نٱزٱر سٱرف ۉ نٱهو ۉ کلٱمٱیا فراٛ و بختؽاری شبی ئٱ.

 

بختؽاری               فارسی

 

bard     سنگ

 

bengesht گنجشک

 

dade/dadoo خواهر

 

di         دود

 

khar/har خر

 

kor      پسر

 

mayas  مگس

 

bagh    غورباقه

 

koloft  چاق

 

hime    هیزوم

 

ghala    کلاغ

 

ovei     آمد

 

sohr     سرخ

 

low      لب

 

astare  ستاره

 

ima      ما

 

wano\oono      آنها

 

pia       مرد