شاعر و عارف بزرگ لرستانی مرحوم « ملا منوچهر کولیوند » فرزند خسرو و نوه نورمحمد خان در ناحیه الشتر لرستان دیده به جهان گشود ؛ البته در مورد نام پدر و هم چنین محل تولد ایشان میان محققین اختلاف نظر وجود دارد ؛ چنانچه آقای منوچهر نورمحمدی که از نوادگان ایشان است در کتاب دیوان ملامنوچهر خان کولیوند نام پدر ملا منوچهر را خسرو ذکر کرده ولی جناب آقای اسفندیار غضنفری امرایی در کتاب گلزار ادب لرستان در بخش معرفی مرحوم ملا منوچهر ، نام پدر وی را تقی ذکر کرده است اما قول آقای نورمحمدی از آنجایی که نواده ایشان میباشد ، صحیح تر می نماید . در مورد محل تولد ایشان نیز آقای نورمحمدی در کتاب خود ، بخش غربی الشتر ( محل سکونت طایفه کولیوند ) را به عنوان محل تولد ملا ذکر کرده اما آقای احسان جمشیدی در کتاب تذکره سخنوران لرستان در بخش معرفی ملا منوچهر محل تولد وی را شهر دره شهر در استان ایلام میداند ؛ در این مورد اخیر نیز چنانچه گفته شد قول آقای نورمحمدی درست تر می نماید .
تاریخ تولد ملا را حدود 1229 ه.خ گفته اند . پدر ملا منوچهر ، خسرو نیز خود دارای طبعی روان بوده و گویا اشعاری چند نیز سروده است . بدون شک روحیه شاعری پدر ملا در پرورش خلاقیت وی بی تاثیر نبوده است . ملا منوچهر از اوان جوانی به شعر گفتن پرداخت و تا سن حدود 58 سالگی دیوانی بزرگ تدوین نمود ولی به علت غارت طایفه نورمحمد خانی توسط خوانین حسنوند که با همکاری نظرعلی خان طرهانی ، حسین خان و فاضل خان سگوند ، صمصام کزازی و مهرعلی خان امیر منظم انجام شد ، دیوان اشعار ملا نیز به سرقت رفت .
از اشعار ملا منوچهر نمایان است که وی شخصی ادیب و فرزانه بوده است . شعر وی عروضی ، آهنگین و روان است و بیشتر اشعار ایشان تلفیقی است از اصطلاحات لکی ، کردی ، فارسی ، عربی و ترکی که با فنی آمیخته از عرفان و تفسیر ، معجونی دلپسند بوجود آورده است که سرشار از صنایع بدیع و ظرایف لطیف لفظی و معنوی است . نویسندگان بسیاری به اظهار نظر در مورد کمالات و کرامات ملا منوچهر پرداخته اند ؛ از جمله این نویسندگان جناب آقای علی محمد ساکی از اساتید سابق دبیرستان های شهر خرم آباد است که در کتاب خود در مورد ملا می نویسد : « مرحوم ملا منوچهر از شعرای بسیار معروف لرستان است و در سبک های مختلف شعر گفته است . . . از این شاعر به نسبت سایرین اشعار بیشتری موجود است که باید به آنها رسیدگی و اقدام به چاپ نمود . »
مرحوم بابامردوخ روحانی ( شیوا ) در کتاب مشاهیر کرد در باره ملا منوچهر می نویسد : « ملا منوچهر . . . مردی فاضل ، خوش ذوق و درویش مسلک بوده و در لباس اهل فقر می زیسته و به فارسی و لکی شعر می گفته . . . »
آقای عبدالحسین شاکرمی در کتاب نظام فئودالی دره شهر ملا منوچهر را بزرگترین و پرآوازه ترین شاعر لک زبان نامیده و می نویسد : « در همین اواخر هم که آقای ملا منوچهر کولیوند ، بزرگترین و پرآوازه ترین شاعر لک زبان از این شهر ( دره شهر ) دیدن نموده . . . »
دیوان ملا منوچهر شامل غزلیات ، قصاید ، مثنویات و . . . این شاعر گرانقدر است که همانگونه که گفته شد اغلب به زبان لکی سروده شده اند ؛ از قرار معلوم دیوان اولیه ای که ملا سروده دارای حدود 10 هزار بیت بوده ، اما در غارت طایفه نورمحمدی ها عمده ابیات این دیوان از بین رفته و از دسترس خارج گردیده است . یکی از ویژگی های اخلاقی بارز ملا همانا عشق به ائمه اطهار ( ع ) و به خصوص حضرت علی است که در اشعار زیبای ملا نیز نمودی بارز دارد .
اگرچه ملا منوچهر به خاندان « خان » منتسب است و خود و پدرانش دارای مال و منال و جاه و مقام دنیوی بوده اند اما خود ملا دست از دنیای مادیات و تجملات و ارث و میراث می کشد و به عالم شعر و شاعری و سیر و سلوک در وادی عرفان روی می آورد .
ملا منوچهر در طول عمر 63 ساله خود بارها و بارها بدون ترس از دوری و مشکلات سفر با گذشتن از کوههای مرتفع و به جان خریدن رنج راه از الشتر به کربلا سفر کرده و به زیارت تربت پاک اباعبدا. . . الحسین ( ع ) نائل آمد .
سرانجام ایشان در بازگشت از آخرین سفر عتبات عالیات در بین راه در محل تنگه « گاوشمار » در رشته کوه سفید کوه و در حد فاصل بخش چگنی و الشتر ، سخت بیمار شده و در همان مکان جان به جان آفرین تسلیم میکند . ظاهرا پس از فوت ملا دو نفر از سران ایل دلفان اجازه می خواهند تا نعش پاک ملا را در منطقه دلفان به خاک بسپارند ولی همراهان تابوت ملا ( که از خویشاوندان وی بوده اند ) راضی به این کار نشده و نعش آن مرحوم را تا منطقه « بتکی » حمل کرده و در « قبرستان پیرجید » ( که به قبرستان بتکی نیز معروف است ) یه خاک می سپارند .قبر وی هم اکنون با یک سنگ قبر ک.چک که بر روی سبزه زارها نهاده شده ، زیارت گاه اهل دل و اهل فرهنگ و ادب است . بر روی سنگ قبر ملا این سه بیت شعر حک شده است :
هر مولام جامش هانه دسه وه و کوثر قسیم کل نفسه وه
شو اول قور هر توم بسه وه سوال منکر مدرسه وه
پنا « منوچهر » هم او کسه وه محشر پی امت داد رسه وه
مرحوم ملا منوچهر در واپسین لحظات عمر ترجیع بندی می سراید که حاکی از سیر عرفانی وی در اعلا علیین است .
در زیر چند بیتی از ترجیع بند ملا ذکر می شود :
هت سحر برج افق آفتاب جلوه نمانا چو رخ بوتراب
نور نبی او شه عالی جناب عالم اژ او جلوه گر و کامیاب
نور نبیٌ ولیاً منجلی
ناد علیاً علیاً یا علی
ساقی گلچهره وری باده بار خم سبو و ساغر و می ساده بار
چنگ و رباب و دف آماده بار سهمی اژ او حسن خداداده بار
نور نبیٌ ولیاً منجلی
ناد علیاً علیاً یا علی
لحن گشایم صفت عندلیب دو گل خوشبوی بود هم به جیب
بلکه بود خیل حبیبم نصیب مه مریض سخت و حبیبم طبیب
نور نبیٌ ولیاً منجلی
ناد علیاً علیاً یا علی
نور نبی نور علی نور هات روشنی مردمک کور هات
ار نی موسی و طور هات چون ید و بیضا شب دیجور هات
نور نبیٌ ولیاً منجلی
ناد علیاً علیاً یا علی
منابع :
دیوان ملا منوچهر خان کولیوند ، منوچهر نور محمدی ، خرم آباد ، افلاک ، 1381
گلزار ادب لرستان ، اسفندیار غضنفری امرایی ، تهران ، نشر مفاهیم ، 1378
تذکره سخنوران لرستان ، احسان جمشیدی ، خرم آباد ، اردی بهشت جانان ، 1387
ادیبان و سخن سرایان لرستان ، علی رضایی ، خرم آباد ، افلاک ، 1387
نویسنده: دکتر مسعود سیفی
