کومرٱ ڤلات کولومبیا ها د شمال ٱفتاوزٱنوݩ هومبٱست اْمریکا هارگٱ. کولومبیا د هارگٱ ڤا ڤلاتیٛا ڤنزائۊلا، برزیل، اْکڤادور ۉ پرۊ، د شمال ڤا دریا کارائیب ۉ جٱهوݩ آو ٱتلٱس ۉ د ٱفتاۉنشیݩ ڤا ڤلات پاناما ۉ جٱهوݩ آو بی دٱنڳ هوم مرزٱ.
کولومبیا چارمی ڤلات گٱپ اْمریکا هارگٱ (نوئا برزیل ۉ آرژانتین ۉ پرو)، ڤا جاگٱپی ۱ ملیون ۉ ۱۴۱ هزار کیلومتر چارقرٱ. هاک ڤلات کولومبیا هال ۉ بار جۊر ڤا جۊری دارٱ ۉ د کۏیا بیٛلنگ ۉ برفی آند تا هوماریٛا گرم ۉ نٱمدار راساگٱ گئلال آمازون د خوش دارٱ. ایٛ ڤلات نوئا برزیل بیٛشتری نوفۊس ناْ د اْمریکا هارگٱ دارٱ. دٱرتیج بیئن نوفۊس د ایٛ ڤلات یاْ جۊر نی. بیٛشتر خٱلک ایٛ ڤلات د یاْ سئوم هاک کۏساری ایٛ ڤلات یٱئنی جاگٱیی کاْ شٱئر بوگوتا پاتٱخت کولومبیا ۉ جایا هٱنی ایٛ ڤلات زهشت میٛکٱن. د اۊچاْ کاْ ایٛ راساگٱ ٱفتاونشیݩ ایٛ ڤلات اۉ ۉ هٱڤا خۊ ۉ هاک هاسلخیزی دارٱ، کاریٛا کشاڤٱرزی هٱنی هان د ای راساگٱ.
د موشگلیٛا ایسنی کولومبیا ایٛرشتیٛا کوچک، جٱنڳیٛا میٛن ڤلاتیٱ کاْ ڤ دٱس جٱرغٱیا ایٛرشتگٱری ۉ چریکی ۉ قاچاق کنیٛا مٱڤاد موخدر د سالیٛا ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۶ بی، یٱئنی د گاتی کاْ جٱرغٱیا فارک ۉ نوئا ڤ ای اْل اْن راس بینٱ ۉ کونشتگٱریٛا چریکی خوشوناْ

ری ڤ ری دۉلت کولومبیا د سر گرتنٱ

باٛرٱق کولومبیا
باٛریق ایسنی کلمبیا زرد، کیۊ ۉ سۏرٱ، ایٛ باٛرٱق سی ٱڤلی بار ڤ دٱس فرانسیسکو د میراندا د هائیتی دۏروس بی، د گاتی کاْ سیمون بولیڤار د هال ۉ بار آمادٱ بییٛن سی خودسلادار کردن کومرٱ ڤلات گٱپ کولومبیا بی . رٱنڳ زرد تیٛلا فرٱ ناْ د کولومبیا دیٛاری میٛکٱ، کیۊ نشوݩ دیارکون جٱهوݩ آویایی کاْ هان د شمال ۉ ٱفتاۉنشیݩ کولومبیا، سۏر نشوݩ دیارکون هین سربازیٛایی کاْ سی خودسلاداری کولومبیا شٱهید بینٱ ۉ همچنی نشوݩ دیارکون هین عیسی مٱسیٱ.
ریشٱ شناسی کولومبیا
کٱلمیٱ «کولموبیا» د نوم کریستف کولومب گرتٱ بیٱ کاْ فرانسیسکو میراندا ڤٱزآلیشت کار سی اْشارٱ ڤ دونیا تازٱ، خوسۊسٱن د جاگٱ هوکۊمٱتیش اْمریکایی ۉ جایا زیٛر نیٛخیز اْسپانیایی ۉ پرتغالی ڤ ناْ ڤ کار گرتٱ. ایٛ نوم د نوئاتر ڤا کومرٱ ڤلات گٱپ کولومبیا کاْ ڤا یٱکاگریجا ڤنزائولا، گرانادا نۏ ۉ اْکڤادور دۏرس بیٱ بیئن ڤ کار گرتٱ بیٱ.
د سال ۱۸۳۰، د گاتی کاْ کولومبیا ۉ اْکڤادور جئگا بیئن ، راساگٱ کاندینامارکا خوش یاْ ڤلات خودسلادار ڤا نوم گرانادا نۏ بی. د سال ۱۸۶۳ گرانادا نۏ رٱسمٱن نوم خوشاْ آلشت دٱ د نوم ڤلاتچٱیا یٱکاگرتٱ کولومبیا ۉ د سال ۱۸۸۶ نوم ایسنی ناْ سی خوش گرت: 
ڤیرگار
نزیک ۱۰۰۰۰ دئما زارۊ، کومولٱیٱکیٛا اْشگارگٱر د بوگوتا ایسنی ڤایٱک داد ۉ ستٱد داشتن ۉ همچنی ههومپاٛڤٱنی ڤا م پیوندی ڤا رئشتیٛا د اْشکٱفت گئلال مگدالنا داشتن. د ٱڤل هزارٱ دئما زارۊ، دٱسٱیا سۏرپۊس سامونٱ سیاسی کاسیکازگوها ناْ دۏرس کردن کاْ د ڤارو جاگٱ آز د ڤ کاسیکیٛا بییٛن. د میٛن کولومبیا دۏ تا رٱهزهشت ڤا سامونٱ فرٱ پیشکردٱ کاسیکازگو تایرونایا د جٱهوݩ آو ٱتلٱس ۉ میوسکایا د بیٛلنگیٛا چارقر بوگوتا بییٛن کاْ هر دۏ تاشو د سرچشمٱ هونڤادٱ زڤونی چیبچا بییٛن. گوتناْ کاْ میوسکایا دئما د اینکایا پیشکردٱ ترین سامونگٱ سیاسی ناْ د اْمریکا هارگٱ داشتنٱ.
میٛن جۊریٛا اْسپانیایی د سال ۱۵۰۰ ٱڤلی پاٛی جۊریٛا خوشوناْ د راساگٱ بال گئلالی کارائیب ناْ ڤ دٱس رودریگو د باستیداس ٱنجوم دٱئن. کریستوف کولومب د سال ۱۵۰۲ اوما د راساگٱ کارائیب . د ۱۵۰۸ ڤاسکو نونز دی بلبوئا ایٛ راساگٱ ناْ کاْ ٱندوم راساگٱ اورابا بی گرت. د ۱۵۱۳، ڤ ٱڤلی اورۊپایی بی کاْ جٱهوݩ آو بی دٱنڳ ناْ دیٛارجۊری کرد ۉ ڤنٱ Mar del Sur یا «دریا هارگٱ» نوم نیٛا کاْ د راستکی پا اْسپانیایا ناْ د پرۊ ۉ شیلی ڤا کرد. د ۱۵۲۵، اڤلی شٱئر اورۊپایی د هومبٱست اْمریکا دۏرس بی کاْ نومش «سانتا ماریا لا انتیگو دل دارین» بی . کاْ د ایسنی ها د سامونگٱ چوکو . بیٛشتروناْ نوفۊس ایٛ راساگٱ د ایلیٛا فرٱ ایٛ کاْ د چیبچان ۉ «کارائیب» بییٛن کاْ د ایسنی ڤ نوم خٱلک کارائیبی نوم دیٛارن ، ڤنو بیئن کاْ اسپانیایی یا دشۊ چول کردن ۉ د کارگرایی مٱریزی، استسمار ۉ جٱنڳ فرٱ نوفۊسشو کم بی ۉ د سٱدٱ 16 زارۊیی اورۊپایی یا شرۊ کردن د آڤردن بٱردٱ د آفریقا ڤ ایٛ راساگٱ.
د گات شرۊ بیئن استسمار، جٱنڳیٛا فرٱیی ری ڤ ری اْسپانیایی یا در گرت کاْ دۏ بیٛشترشو ناخوش سرٱنجوم بیئن اْ ناْتونسن ڤٱزآلیشتی د گات خوشو بئین. آخری جٱنڳیٛا د ایٛ دٱسٱ خودسلاداری خوشاْ د اْسپانیا میٛهاست، نوئا د خودسلادار بیئن سٱنت دومنیگو د سال ۱۸۰۴ (کاْ ایساْ ڤا نوم هائیتی نوم دیٛارٱ) یٱ باعس بی کاْ دیونداریٛا شۊرشکار د شۊرش سال 1810 زارۊیی هامین داری بٱکٱن: ایٛ شۊرش ڤ دٱس سیمون بۊلیڤار ۉ فرانسیسکو دی سانتاندر ڤا خوش سرٱنجومی ٱنجوم گرت. سیمون بۊلیڤار بی ڤ سرکومرٱ ڤلات کولومبیا ۉ فرانسیسکو دی سانتاندر بی ڤ جانشین سرکومرٱ ڤلات ۉ نوئا د کنار گرتن بۊلیڤار، دی سانتاندر بی ڤ دۏئمین سرکومرٱ ڤلات کولومبیا. ایٛ شۊرش د سال 1819 د خوش سرٱنجوم بی، د گاتی کاْ جاگاْ سٱلتٱنٱتی گراندا نۏ کومرٱ ڤلات کولومبیا گٱپ بی ۉ ایٛ ڤلات د راستٱکی بی ڤ هومدٱنڳ اْکڤادور ۉ ڤنزائۊلا . پاناما ایسنی کاْ تا سال ۱۹۰۳ یٱکیٛ زیربٱئرجایا کولومبیا بی هٱم ٱندوم ایٛ یٱکاگری بی.
بٱئرکرد سیاسی میٛنجایی ۉ هاکی باعس بی کاْ ڤنزائۊلا کیوتو (اْکڤادور ایسنی ) د سال ۱۸۳۰ زارۊیی کوت کوت با. د ایٛ گات «سامونگاْکاندینامارکا» نوم «نیوڤا گراندا» نیا ری خوش کاْ ایٛ نوم تا سال 1856 زارۊیی نوئا داشت ۉ اۊساْ نومش آلشت دا ڤ  . د سال ۱۸۶۳، «ڤلاتچٱیا یٱکاگرتٱ اْمریکا راس بی ۉ ایٛ داسوݩ تا سال 1886 زارۊیی بیئش تا اۊساْ کاْ ایٛ نوم بی ڤ کومرٱ ڤلات کولومبیا . بٱئرکرد میٛنجایی ایٛ ڤلات هٱمچنی چی دئماتر مٱنٱ ۉ پاراْیی د گاتیٛا باعس شکل گرتن جٱنڳیٛا میٛن ڤلاتی گٱنی بی کاْ زمینٱ سی خودسلاداری پاناما ڤا هامین داری ڤلاتچٱیا یٱکاگرتٱ اْمریکا د سال ۱۹۰۳ راس کرد ۉ نوئا ڤ بی کاٛ او ڤلات رسست د بی دٱنڳی میٛن ڤلاتی، ڤٱلی جٱنڳیٛا خینبار د آخریٛا دٱهٱ ۱۹۴۰ ۉ ٱڤٱلیٛا 1950 کاْ دLa Violencia (»ڤایلنس") نوم دیٛار بیٱ هال ۉ بار ناْ بی لیٛز کرد. دلیل ایٛ درگری بالا گرتن جمجالیٛا میٛنجا دٱسٱیا چریکی بی کاْ سی کوشسن جورج اْلیسر گایتان د ۹ آڤریل ۱۹۴۸ نارائٱت بییٛن، ایٛ دٱرگریٛا کاْ د نوئاتر د بوگوتازو نومدیٛار بی د نتیجٱ ڤ 180 هزار کٱس د کولومبیا قتل عام بیئن.
د سال ۱۹۹۱ زارۊیی یاْ قانوݩ ٱساسی تازٱ اوما ڤ جا قانوݩ ٱساسی کاْ د سال 1886 بییٛش ۉ مجلس پاٛی ڤٱنیٛا کلمبیا دئمانیس ڤٱنٱ پوشت راس کاری کرد. ایٛ قانوݩ ٱساسی چی نازاری دئبارٱ داسونیٛا سیاسی، قومیٱتی، خٱلکی ۉ هوقۊق جنسی بی کاْ اْجرا بی ڤٱلی ڤا ایٛ هال ۉ بار هٱنی چالشتیٛا بیئشو.
د دٱهٱیا ایسنی کارگراییا گٱن قاچاق داری، جٱنڳیٛا چریکی ۉ شۊرشیٛا چی یا نیرۊیا ڤٱزآلشتگٱر موسٱلٱ کولومبیا ۉ جٱرغٱیا زد شۊرش خلاف قانوݩ ۉ هٱمچنی جٱرغٱیا چی نزامی چیthe Autodefensas Unidas de Colombia AUC کاْ درگر جٱنڳیٛا نزامی فرٱ گٱن بۊئن د موشگلیٛا دۉلت کولومبیا بیٱ. سٱنٱتیٛا قۉینی د ڤلات کولومبیا ڤا گرتن پیلٛ خارجٱکی خوسۊسٱن د اْمریکا باعس بینٱ کاْ ریتراز اومۊری ایٛ ڤلات خۊ با، ڤٱلی د لا تر دیڤونداریٛا گٱن باعس بینٱ کاْ دۉلت کولومبیا د دٱهٱ 1980 زارۊیی زٱئیف با ۉ سی یاْ بی کاْ اْمریکا چول کرد د ڤلات هومسا کولومبیا یٱنی پاناما. د سال ۱۹۸۹، مانوئل نوریگا کاْ میٛنجاگر قاچاق داری بی ڤ دٱس اْمریکا د کار برکنار بی. جٱرغٱیا شۊرشی جۊر ڤاجۊر بیٛشترشۊ ڤا شۊرشی آئم دۏزی ۉ قاچاق داری غٱرج خوشوناْ در میٛ آڤردن ۉ د راساگٱیا دیٛر د دٱس چی راساگٱیا دهات کاْ فرٱ گٱپ بییٛن ایسجان ۉ د پاراْیی د جایا باعس جیٛگایی میٛنجا راساگٱیا جۊر ڤا جۊر د کولومبیا بیئن . د ٱڤٱلیٛا دٱهٱ 1980 زارۊیی، کوششتیٛایی سی آشتی کاری میٛنجا دۉلت ۉ دٱسٱیا شۊرشی اْنجوم گرت کاْ دٱس آخر ڤنو د خۊیی ٱنجومگر نبیئن ڤ گاسی کم ۉ کوتی باعس بیئن کاْ ایٛ دٱسٱیا کمتر گٱن کاری بٱکٱن. یٱکیٛ د ایٛ آشتی کاریٛا ایسنی د ایٛ زمینٱ د گات رئیس کومرٱ ڤلاتی آندرس پاسترانا آرانگو بی کاْ ڤا FARC د فاسلٱ سالیٛا ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ ٱنجوم گرت.
د آخریٛا دٱهٱ ۱۹۹۰، سرکومرٱ ڤلات آندرس پاسترانا یاْ نٱشقاْ نازار ۉ خۊ ڤ نوم تٱره کولومبیا رٱڤٱندیاری کرد کاْ دۏ تا د تٱمارزیٛا ڤ کاْ تٱموم کردن جٱنڳیٛا جٱرغٱیا نزامی ۉ ڤ کار گرتن رٱڤشیٛا زئد مٱڤاد موخٱدر بی . نوئا ٱنجومگری کاْ بیٛشتری تٱناقوز ناْ د ایٛ کشیٛاری داشت هٱزینٱ کمترونٱ ناْ د ڤٱر میٛ گرت، رٱ دیٛارکوݩ زد مٱڤاد موخٱدر ڤ بی کاْ د ڤٱر گرتٱ ڤارو بوردن سٱم‌زنی هٱڤایی سی د باٛن رٱتن کۊکائین مۊئٱ. بٱئرجایا فرٱیی د ای کونشتیاریٛا هان د زیر اْنتقاد چی ڤ کاْ سٱم پاشی هٱڤایی سی مٱسۊلات کشاڤٱرزی هٱنی گٱنٱ ۉ سی سلامتی آئمیٛایی کاْ هان د تیرٱس ایٛ سٱمیٛا زد گیا فرٱ موزرٱ. مونتٱقدیٛا هٱمچنی میٛ گوتن کاْ ایٛ کشیاری یاْ ریکرد جٱنڳی ۉ نزامی سی موشگلاتٱ ۉ ریشٱش ها د ناهوماریٛا اْشتمایی ڤلات کولومبیا.
د گات سرکومرٱ ڤلات بیئن آلڤارو یورایب کاْ قول دٱئٱ بی کاْ ری FARC ۉ جٱرغٱیا جٱنڳ دیٛار کوݩ هٱنی فشار بیارٱ، یٱکیٛ د چی دیٛارکنیٛا ٱمنیتی بیتر بیئن ۉ آماریٛا آئمکوشی ۉ آئم دۏزی فرٱ کم بی (د ۳ هزارکٱس ۷۰۰ کٱس د سال ۲۰۰۰ ڤ ریتراز یک هزار ۉ ۴۴۱ د سال ۲۰۰۴ رٱسس) ۉ هٱمچنی آمار آئم کوشی میٛنجا جۊلا ۲۰۰۲ تا مئی ۲۰۰۵ بیٛشتر د ۴۸٪ کم بی. گوتاْ بیٱ کاْ ایٛ چیٛا باعس بیئن کاْ هال ۉ بار اومۊری د کولومبیا فرٱ بیتر بۊئٱ.
ڤااْشکافت کاریٛا ۉ مونتٱقدیٛا میٛنجا کولومبیا ایٛ اْتقات ناْ دارن کاْ گرینجیٛایی د پیشکرد د رشتٱیا جۊر ڤا جۊر د دئماتر بینٱ، ڤٱلی دئبارٱ دلیلیٛا ٱسلی ڤ ۉ راست بیئن ڤنو د گات ڤٱختی جمجالیٛایی بیٱ. یٱکیٛ د موخالفیٛا رٱدیٛارکاریٛا ٱمنیتی دۉلت ناْ نیائنٱ د زیر تیخ اْنتقاد ۉ گوتنٱ کاْ ایٛ رٱدیٛارکاریٛا سی هٱل موشگلیٛا گٱپ ڤلات کولومبیا ڤ درد نموریٛن ۉ د راستکی موهیت خۊیی ناْ سی نوئاگرتن نٱقز هوقۊق بٱشٱر پاٛی نیا نٱ.
ڤا گوتٱ با کاْ ڤلات کولومبیا د دیجا آڤشتاْیی ۉ پیشکرد رایا هٱڤایی خوش ٱڤلین ڤلات د اْمریکا هارگٱ ۉ دۏئمیݩ ڤلات د ایٛ دیجا د ریتراز عالم ٱ. هٱڤاپیمایی زایارٱیی کولومبیا ڤا نوم نوم دیٛارٱ ۉ نوئا ڤ، رایا هٱڤایی د کولومبیا دۏروس بی.
.