زهرا مرادپور، کارشناس مشکلات یادگیری

کسی که به زبان مادری خود نمی‌تواند، بخواند و بنویسد، درواقع بخش بزرگی از انفعالات مغزی و ذهنی خود را  به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند ارائه کند. وقتی می‌خواهیم در درون خودمان با خودمان مسئله‌ای را حل کنیم یا هیجانات خود را ابراز کنیم ، به زبان مادری نیاز داریم. وقتی زبان مادری را یاد نگرفته‌ایم، عمقی‌ترین فرآیند عاطفی و هیجانی خود را از دست می‌دهیم. انسان موجودی هیجانی است. اگر هیجان را از انسان بگیریم، دچار بیماری می‌شود. آموزش زبان دوم بدون آموزش زبان مادری، به مغز آسیب وارد می‌کند. زبان مادری با هیجانات اصیل ما سروکار دارد یعنی آغازگر هیجان انسان است.

دكتر  حسن عشايري عصب‌شناس مشهور كشورمان مي‌گويد :” از نظر علم عصب‌شناسی، ثابت‌شده که آموزش زبان مادری، به آموزش زبان‌های دیگر، آسیب نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رساند بلکه به تقویت آن می‌انجامد، آموزش زبان مادری، باعث غنی‌سازی زبان دوم هم می‌شود. باورهاي دروني انسان با زبان مادري پردازش مي‌شود ، به بيان عمومي بايد بگوييم كه : زبان مادري بخش مهمي از هويت جوهري و خويشتن خويش انسان است. ” 

دكتر حسن عشايري كه پژوهش‌هاي دانشگاهي متعددي را در حوزه دوزبانگی انجام داده، ادامه می‌دهد که: “دوزبانه‌ها  اگر زبان اول خود را خوب ياد بگيرند، در پردازش اطلاعات هيجاني و حوزه دريافت معنايي به بقيه ارجحيت دارند. به زبان ساده، این‌ها بسيار خلاق‌تر از بقيه هستند. زبان مادري ديرتر از هر چيزي در انسان خاموش مي‌شود. اين يك مسئله بنيادي در عصب‌شناسي است. زبان مادري تسهيلاتي در مفهوم‌سازی ايجاد مي‌كند. ما دنيا را به وسيله زبان كشف مي‌كنيم. مفهوم را در حافظه خود بازآفريني مي‌كنيم و آن را به وسيله زبان ارائه مي‌كنيم. زبانِ اول فقط سخن گفتن نيست، هوش هيجاني و عاطفي انسان است. يك ترك‌زبان، حيدرباباي شهريار را به‌گونه‌ای مي‌فهمد كه ديگران نمي‌توانند بفهمند”.

از سوی دیگر طبق بررسی‌های “پیاژه” نظریه‌پرداز رشد ذهنی در کودکان سالم، زبان مادری اولین عامل تعیین‌کننده فرآیند یادگیری در دوره‌های بعدی می‌باشد آزمایشی که پیاژه برای نشان دادن آسیب‌های هنجاری اجتماعی آموزش به زبان غیر مادری ترتیب داد بسیار حائز اهمیت است.

پیاژه با قرار دادن یک کودک 5 ساله نرمال در جمع کودکان کر و لال دریافت که توان گفتار کودک سالم در عرض یک سال تا80% کاهش یافت ! در آزمایشی دیگر یک کودک سالم در میان کودکانی که به زبانی دیگر تکلم می‌نمودند قرار داده‌شده،نتیجه همان بود! این کودک توان گفتاری خویش را کاملاً از دست داد! این ضایعه نه‌تنها در مورد توان گفتاری وی بلکه در مورد ماهیت اجتماعی و عقلانی کودک نیز ضایعاتی به بار آورد.به دنبال چنین مباحث و مسائلی، سلوبین (1976) رسماً از طریق یونسکو اعلان نمود که علم روان ـ زبان‌شناختی به جهت تقویت ماهیت رشد و تکامل انسان‌ها باید به عنوان علمی رسمی

پذیرفته و مورداجرا گردد. در نظریه وی کودکان تا زمانی که آمادگی کامل را نیافته‌اند نباید از زبان مادری خویش دور شوند و آموزش به زبان غیر مادری برای کودکان زیان‌های هنجاری و اجتماعی به بار خواهد آورد و نحوه آموزش را باید که فرهنگ محیط تعیین نماید و هر تصمیمی که در خارج از محیط کودک گرفته شود به زیان کودک و نهایتاً به زیان جامعه‌ای است که کودک در آن رشد می‌یابد و مجبور به زندگی کردن است.

اگر شما فرزندی دارید و مایل به آموزش زبان‌هایی غیر از زبان مادری به او هستید ابتدا  و با درصد بالایی از تسلط فرزندتان بر زبان مادری‌اش مطمئن شوید .

“لو ویگوتسکی” ( ۱۸۹۶ – ۱۹۳۴) روانشناس روسی نیز بر این اعتقاد بود که بدون عنصر “زبان مادری”، ابزار درونی و فکری، هستی نخواهند یافت و کودکی که قادر به کنترل خود نباشد، درواقع هنوز به خودآگاهی و درونی شدن آموخته‌هایش نرسیده است به اعتقاد ویگوتسکی میزان دانسته‌های فرد و آگاهی او به میزان تأثیر او از سمبل‌ها و مفاهیمی ست که در زبان مادری خود آموخته است اینجاست که نقش زبان – به عنوان ابزار معرفت و آگاهی – کلیدی می‌شود.

از نظر عصب‌شناسی،  زبانِ اول در مقایسه با زبانِ دوم یا زبان‌هایی که فرد بعداً در بزرگ‌سالی می‌آموزد جایگاهی متفاوت را در قشر مغز اشغال می‌کند. در سکته‌های ایسکمیک (1)مغزی آسیب رایج‌تر آسیب وارد به ناحیه زبان دوم است و فرد معمولاً ابتدا توانایی‌های زبان دوم را از دست می‌دهد درحالی‌که هنوز قادر است به زبان نخست نیز صحبت کند.

زبان مادری (زبان اول) بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی شخص است .

تأثیر دیگرِ زبان اول این است که باعث بازتاب و یادگیری عملکرد و سخن گفتن در مورد الگوهای اجتماعی موفق می‌شود استاد ژوان کارلوس گودنزی” می‌گوید: زبان اساس هویت هر فرد را تشکیل می‌دهد و کودکانی که از ابتدا به جای زبان مادری یک‌زبان بیگانه را فرامی‌گیرند در آینده دچار بی‌هویتی می‌شوند.

دکتر محرم آقازاده استاد محترم دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبایی، که بیش از 30 کتاب را تکلیف و ترجمه نموده است می‌گوید: “نزدیک به شش میلیون دانش‌آموز دوره ابتدایی داریم که بخش عمده این‌ها به زبان دومی تحصیل می‌کنند. در این‌ها اختلالات بسیاری به وجود می‌آید. اولین اختلال، ضعف در دیکته است. زبان دومی‌ها غالباً در دیکته مشکل جدی دارند. دومین اختلال در درس علوم است. چون علوم در متن زندگی است دانش آموزان مسائل علوم را با قرائت قومی خود تفسیر می‌کنند. زبان دوم این قرائت قومی را نمی‌فهمد. ما در هیچ جای دنیا این قدر به ویرایش نیاز نداریم. این به خاطر عدم آموزش زبان مادری است. اگر زبان مادری درست آموزش داده شود، تمایز زبانی صورت نمی‌گیرد و نویسنده این‌ها را قاطی نمی‌کند و می‌تواند دستور زبان را تمایز دهد. باید زبان اصلی دقیق یاد داده شود تا زبان دوم نیز دقیق آموخته شود”.

هوارد گاردنر صاحب نظریه هوش‌های چندگانه در توضیح هوش زبانی – کلامی معتقد است که استفاده از زبان مادری خود مبین هوش بالای فرد است و هوش زبانی – کلامی توانایی کاربرد زبان مادری و یا سایر زبان‌ها به صورت گفتاری یا نوشتاری است. این نوع هوش باعث می‌شود دانش آموزان اطلاعات را بهتر حفظ کنند. گوش کردن، صحبت کردن، نوشتن، قصه‌گویی، آموزش دادن، متقاعد کردن افراد، استفاده از شوخی و … از مهارت‌های دارندگان این نوع هوش است.

به عقیده‌ی نگارنده که خود سال‌هاست به عنوان درمانگر در مراکز مشکلات ویژه یادگیری با کودکان سروکار دارد یکی از دلایل عمده‌ی مشکلات خواندن و دیکته در مقطع دبستان، عدم تکلم کودکان به زبان مادری است.کودکانی که به زبانی غیر از زبان مادری سخن گفتن را آغاز کرده‌اند در مقطع پیش‌دبستان و دبستان با مشکلات فراوانی در یادگیری مواجه می‌شوند.اهمیت آموزش زبان مادری در دوران پیش‌دبستانی سبب شده است که کنوانسیون‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی متعددی در این زمینه برگزار شود. مانند: کنوانسیون حقوق کودک در سال 1990 ، کنفرانس جهانی آموزش برای همه 1990 در جامتین و 1993 در دهلی‌نو. در دنیای کنونی مسئله زبان مادری از اولویت‌های دولت‌هاست. رابطه‌ی میان آموزش دوران پیش‌دبستانی و آموزش زبان مادری بسیار تنگاتنگ و حائز اهمیت است.اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها به ویژه به مادران می‌تواند زمینه سخن گفتن کودکان به زبان مادری را  از بدو تولدشان به خوبی فراهم کند. فراموش نکنیم که کنار گذاشتن زبان مادری به لحاظ علمی آسیبی جبران‌ناپذیر به روند رشد شناختی و هوشی ، عاطفی و کلامی کودک وارد می‌کند.

با قدری تلخیص

منبع: خبرگزاری ایسنا